عمدتاً نفوذ یهودیت در غرب بلاروس رخ داده‌است. اولین سند اقامت یهودیان و در نتیجه، اثبات وجود آن‌ها در قلمرو بلاروس مدرن به ۲۶ ژوئن سال ۱۳۸۸ میلادی برمی‌گردد؛ یعنی هنگامی که شاهزاده لیتوانیایی امتیاز «الوتسک» را به منظور تشویق مهاجرت بیشتر یهودیان در برست صادر کرد. امتیاز مشابه آن نیز از سوی شاهزاده بولسلاف از کالیش در سال ۱۲۶۴ میلادی صادر شده‌است. این امتیاز، اصول زندگی یهود را در قلمرو دوک بزرگ لیتوانی تعیین کرد؛ چنان‌که برای قتل یک یهودی به اندازه قتل یک اشراف‌زاده مجازات تعیین شد و به یهودیان اجازه دادند که آزادانه آیین‌های خود را برگزار کنند و در معاملات مسکن نیز مشارکت داشته باشند.

در ۱۸ ژوئن سال ۱۳۸۹ میلادی نیز امتیاز برای یهودیان گرودنا صادر شد. این سند مرزهایی برای استقرار جامعه یهودی در نظر می‌گرفت که معاف از مالیات بودند و روابط تجاری را با آن‌ها در شهر تنظیم می‌کرد. در دوره پس از جنگ، تعداد یهودیان پیوسته کاهش یافته‌است. در سال ۱۹۵۹میلادی، تعداد آن‌ها به ۱۵۰۰۸۴ نفر (%۱.۹ از جمعیت) رسید و در سال ۱۹۷۰ میلادی، این تعداد به ۱۴۸۰۱۱ (%۱.۶) کاهش یافت. بین سال‌های ۱۹۶۸ و ۱۹۸۸ نیز ۱۵۰۰۰ نفر از یهودیان مهاجرت کردند. اواخر ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ میلادی، گروه‌های غیررسمی در مینسک درباره زبان عبری مطالعه، و یک سمینار فرهنگی و تاریخی یهودی را سازماندهی کردند.

در سال ۱۹۸۹، ۱۳۵۶۳۰ یهودی (%۱.۱ از جمعیت) در جمهوری بلاروس وجود داشته که این تعداد در سال ۱۹۹۹ به ۲۷۸۱۰ مورد (%۰.۱ از جمعیت بلاروس) کاهش یافته‌است. بین سال‌های ۱۹۸۹ و ۲۰۰۲ میلادی، بیش از ۷۱۳۰۰ نفر یهودی با اعضای خانواده غیریهودی از بلاروس به اسرائیل مهاجرت کردند. بین سال‌های ۱۹۸۹ و ۱۹۹۸ نیز بیش از ۳۰۰۰۰ یهودی به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کردند.

از سال ۱۹۹۰، همزمان با افزایش فعالیت‌های جوامع یهودی، تعداد یهودیان به دلیل مهاجرت به اسرائیل، ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی و روسیه کاهش چشمگیری داشته‌است و با توجه به سرشماری سال ۲۰۰۹، %۰.۱ از جمعیت بلاروس را یهودیان تشکیل می‌دادند.

طبق منابع دولتی بلاروس، حدود ۱۳۰ هزار یهودی از بلاروس به اسرائیل مهاجرت کرده‌اند. با توجه به اطلاعات جوامع یهودی، جمعیت یهودیان را حدوداً ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر در بلاروس تخمین زده‌اند که بیشتر آن‌ها یهودیان مذهبی فعال نیستند.

۶ کنیسه و ۱۹ عالم یهودی در بلاروس حضور دارد و بیشترین تعداد نمایندگان جامعه یهودیان در مراکز مینسک و مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند. یهودیان بلاروس نه‌تنها در این کشور، بلکه در سراسر جهان، روند محافظه‌کارانه‌ای در دین خود دارند. در بلاروس اتحادیه سازمان‌های یهودی، به رهبری «لئونید لوین»، یهودی مذهبی یوری درن، مشغول به فعالیت و در تماس نزدیک با «مرکز فرهنگی اسرائیل» است.

۱. یهودستیزی در بلاروس

در دوران شوروی سابق، دولت با ایجاد محدودیت‌های متعدد، پیوسته در تلاش برای لغو فعالیت یهودیت در بلاروس بود. علاوه بر این، جمعیت یهودیان اتحاد جماهیر شوروی به واسطه پاکسازی سال ۱۹۳۰ به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفت. در دوره استالین، بلاروس به عنوان غربی‌ترین جمهوری اتحاد جماهیر شوروی، برای اولین بار از سوی هیتلر محل تاخت‌وتاز شد و جزء آخرین سرزمین‌های آزادشده به شمار می‌آمد. در نتیجه نسل‌کشی جنگ جهانی دوم و مهاجرت پس از جنگ، در حال حاضر جمعیت آن‌ها در این کشور بسیار کم شده‌است.

در ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ میلادی، بلاروس مرکز یهودستیزی شوروی و تبلیغات علیه اسرائیل بود. مطالعات انجام‌شده در سال ۱۹۹۰ نشان می‌دهد که نفرت و بیزاری درخور توجهی نسبت به یهودیان و حوادث خرابکاری در قبرستان‌های آن‌ها گزارش شده‌است. اقدامات ضدّ یهودی تنها به صورت پراکنده مورد بررسی قرار می‌گیرد و دولت اجازه چاپ و توزیع آزادانه مطالب ضدّ یهودی را به شرکت‌های دولتی می‌دهد.

برخلاف گزارش‌های دوره قبلی، نشریات دولتی به گروه‌های مذهبی یهودی حمله نمی‌کنند، اما با این حال، فروش و توزیع ادبیات ضدّ یهودی از طریق توزیع‌کنندگان مطبوعات دولتی، سازمان‌های دولتی و فروشگاه‌های وابسته به BOC ادامه دارد.

احیای زندگی عمومی یهودی در طول پروستریکا شکل گرفت. در سال ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ میلادی، انجمن‌های فرهنگی یهودی در مینسک، بابروسک، ویتبسک و شهرهای دیگر تأسیس شد. در ماه مارس سال ۱۹۹۱، اتحادیه سازمان‌های دولتی یهودی بلاروس به عنوان نهادی حمایت کننده برای بیشتر سازمان‌های یهودی تأسیس شد. در سال ۲۰۰۲ میلادی، موزه یهودیان در مینسک تأسیس و از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ نیز کسب دانش و تخصص در مطالعات یهود مؤسسه بین‌المللی علوم انسانی دانشگاه بلاروس ممکن شده بود. نشریات یهودی در سال ۱۹۸۹ به‌تدریج شروع به چاپ کردند. با این حال، جامعه یهودی در حال تجربه احیای دوباره است. پس از روسیه و اوکراین، بلاروس بزرگترین جمعیت یهودیان در اتحاد جماهیر شوروی سابق را در خود جا داده‌است و در این میان، مینسک توانسته‌است بزرگترین کانون یهودیان در کشور را با جمعیت ۳۰۰۰۰ نفری حفظ کند[۱].

۲. اتحادیه گروه‌های اجتماعی و انجمن‌های یهودی بلاروسی، اهداف، وظایف و جهت‌گیری‌ها

اتحادیه گروه‌های اجتماعی و انجمن‌های یهودی بلاروس در ماه آوریل سال ۱۹۹۱ تأسیس شد. از جمله اهداف اصلی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ احیای وجوه مشترک فرهنگی و ملّی یهودیان در جمهوری بلاروس

ـ دفاع از شرافت و شایستگی ملّی اعضای گروه‌های اجتماعی عضو این اتحادیه

ـ فعالیت‌های خیریه

این اتحادیه شامل سازمان‌های زیر است:

- سازمان اجتماعی خیریه زنان یهودی «کشر»

- گروه اجتماعی «جماعت فرهنگی یهودی» (امونا)

-  گروه اجتماعی «مرکز فرهنگی دانشجویی یهودیان» (گیلل)

-  گروه اجتماعی یهودیان بلاروس (گروه سابق اسرای یهودی و اردوگاه‌های کار اجباری نازی‌ها که در سال ۱۹۹۱ تأسیس شده بود)

- سازمان خیریه اجتماعی یهودیان (هسد رهامیم)

-  بنیاد «هولوکاست» (شهر مینسک)

-  گروه اجتماعی «خیریه یهودیان شهر بوبرویسک» (رهامیم) و غیره

اتحادیه یهودیان جماعت‌هایی در شهرهای بارانوویچی، بوبرویسک، باریسوف، برست، ویتبسک، گومل، گرودنا، کالینکوویچی، لیدا، ماگیلیوف، موزیر، اورشا، پینسک، پولوتسک، رچیتسا، اسلوتسک و سالیگورسک نیز دارد.

وظایف اصلی این اتحادیه عبارت است از:

- هماهنگی نیروهای برخی از سازمان‌ها و شهروندان در حوزه مساعدت و همکاری با آموزش یهودیت، نیروهای عضو گروه‌های اجتماعی، جز اتحادیه و اعضای خانواده‌های آن‌ها، مطالعه ارزش‌های فرهنگی، معنوی و ملّی

- معرفی علایق سازمان‌های اجتماعی یهودی عضو این اتحادیه و سازمان‌های دولتی و مدیریتی

-  برقراری ارتباط مستقیم با سازمان‌های اجتماعی دولت اسرائیل و دیگر کشورها

-  همکاری متقابل با سازمان‌های یهودی دیگر کشورها در مسائل مرتبط با تبادل علمی و فرهنگی، بررسی سنّت‌های ملّی و غیره

- مساعدت در امر ایجاد سازمان‌های اجتماعی یهودی جدید در جمهوری بلاروس

جهت‌گیری فعالیت‌های این اتحادیه در زمینه‌های زیر است:

- برنامه‌های آموزشی

-  فعالیت­های علمی‌ـ تحقیقاتی

   - برنامه‌های فرهنگی

   -  حفظ یادبود هولوکاست

   - فعالیت­ های اطلاع‌رسانی‌ـ انتشاراتی

   - همکاری­ های بین‌المللی

   - مطالعات ضدّ یهودیت

این اتحادیه با سازمان‌های اجتماعی و دولتی جمهوری بلاروس همکاری متقابل دارد و عضوی از شورای اتحادیه حقوق اقلیت‌های ملّی وابسته به کابینه وزرای جمهوری و نیز جزئی از مرکز فرهنگ‌های ملیتی جمهوری بلاروس است.

«چرنیتسکی ولادیمیر لئانیدوویچ» به عنوان رئیس اتحادیه فعالیت می‌کند. همچنین، این مرکز صاحب امتیاز یک روزنامه با نام «آویو» و یک مجله بین‌المللی یهودی با عنوان «میشپوخا» است.

۳. اخبار مربوط به فعالیت‌های یهودیان در سال ۲۰۱۹ (به نقل از رسانه‌های بلاروس)

۳ـ۱. گردهمایی برای گرامیداشت قربانیان هولوکاست در نزدیکی مجموعه یادبود «یاما» (چاه)

اول مارس در مینسک از قربانیان هولوکاست یاد شد. ۷۷ سال پیش در این مکان، اشغالگران آلمانی شدیدترین اعمال شکنجه را مرتکب شدند. فاشیست‌های آلمانی ۵۰۰۰ یهودی را کشتند که در میان آن‌ها، ۲۰۰ کودک از یتیم‌خانه‌ها نیز بودند. امروزه در آنجا مجموعه یادبودی بنا شده‌است. در دوران شوروی سابق، مدت‌ها این فضا تنها یادبود قربانیان هولوکاست بود و رؤسای سازمان‌های بین‌المللی یهودیان و نمایندگان دیپلماتیک نیز برای گرامیداشت کشته‌شدگان حاضر می شوند. در این مراسم، شاهدان این واقعه وحشتناک نیز گرد هم می‌آیند.

در ماه مارس سال جاری، به هنگام ساخت‌وساز در شهر برست، حدود ۷۰۰ جسد پیدا شد که احتمالاً از قربانیان محله یهودی‌نشین بوده و در زمان جنگ از بین رفته‌اند. اتحادیه یهودیان از مقامات این شهر خواست تا اجساد را طبق سنّت‌های یهودیان و ارزش‌های انسانی دوباره به خاک بسپارند.

۳ـ۲. برگزاری جشنواره بین‌المللی «پوریمشپیل»

یکی دیگر از فعالیت‌های یهودیان، برگزاری جشنواره بین‌المللی «پوریمشپیل» در ویتبسک است. کنسرت بزرگ این جشنواره روی صحنه تئاتر درام «یاکوب کولاس» آکادمی ملّی برگزار شد. در این برنامه، گروه‌های هنری از کلوپ‌های جوانان اروپایی از کشورهای روسیه، اوکراین، بلاروس و دیگر کشورها شرکت کردند. این جشنواره از سوی اتحادیه «جماعت یهودیان» استان ویتبسک و با حمایت بنیاد علوم انسانی هلندی یهودی، اتحادیه گروه‌ها و انجمن‌های اجتماعی یهودی، نمایندگی یهودی برای اسرائیل، اتحادیه جهانی یهودیت پیشرفته، مرکز فرهنگی اسرائیل وابسته به سفارت اسرائیل در بلاروس، سازمان بین‌المللی دانشجویی یهودی و نمایندگی بنیاد «آوی های» برگزار شد. افزون بر این، اتحادیه یهودیان از ۳-۵ می سال ۲۰۱۹ میلادی، همایش بین‌المللی آموزشی را با عنوان «لیمود» برگزار کرد.

۳ـ۳. شرکت در جشنوارۀ بین­ المللی موسیقی صلح

«ارتباطات فرهنگی بین بلاروس و اسرائیل نقش مهمی ایفا می‌کنند». این جمله از اظهارات «ولادیمیر اسکورتسوف»، سفیر بلاروس در اسرائیل، ضمن مراسم اهدای جوایز برندگان جشنواره‌- مسابقه بین‌المللی «موسیقی صلح» است.

در این مسابقه هنری که در هفت بخش در شهر اورشلیم برگزار ‌شد، موسیقی‌دانان ۶ تا ۳۶ سال از کشورهایی چون استرالیا، بلاروس، آلمان، اسرائیل، چین، مولداوی، روسیه، لهستان و سنگاپور شرکت داشتند. ابتکار برگزاری این برنامه از سوی مؤسسه گسترش هنر «تیتورا»ی اسرائیل است که ریاست آن بر عهده «الی رایخلین»، فارغ‌التحصیل آکادمی دولتی موسیقی بلاروس می‌باشد.

ولادیمیر اسکورتسوف تأکید کرد که «این گونه مسابقات بین‌المللی، نه‌تنها از نظر نمایش استعدادهای جدید و رواج موسیقی کلاسیک، بلکه از لحاظ ایجاد و گسترش روابط دوستانه میان نمایندگان جوان کشورهای مختلف در چهارچوب گفتگوی فرهنگ‌ها اهمیت بسیاری دارد».

همچنین، وی توجه خاصی به تاریخ چندین قرنی همسایگی خوب مردم بلاروس‌ و یهودیان داشت. این سفیر خاطرنشان کرد:

«سرزمین بلاروس به شخصیت‌های برجسته یهودی در حوزه فرهنگ، همچون "الییزر بن اییگود"، پیشگام احیای یهودیت، "لازار مییر"، بنیان‌گذار "هالیوود"، هنرمندانی چون "مارک شاگال" و "خاییم سوتین" و "آیزیک عظیم‌اُف" نویسنده داستان‌های علمی‌ـ تخیلی، صلح و دوستی را هدیه داده‌است».

پرداختن به این موضوع از آن رو اهمیت دارد که فضای بسیار آماده و مثبت موجود که ناشی از حضور، نفوذ و فعالیت پررنگ سیاست‌گذاران دین یهود در میان اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه سیاست‌مداران و گروه‌های مرجع جامعه بلاروس است، زمینه را برای بسط و گسترش روزافزون طرح‌های بلندمدت آنان فراهم می‌نماید. اخبار مذکور مؤید این نظر است که رسانه‌های جمعی شامل رادیو و تلویزیون، نشریات مکتوب و شبکه‌های اجتماعی بلاروس، صحنه تاخت‌وتاز و حضور همه‌جانبه آنان می‌باشد. بنابراین، در چنین شرایطی عرصه برای سایر طیف‌های فعال فکری و دینی بسیار تنگ‌تر و محدودتر می‌شود.

منابع

http://www.ctv.by/novosti-minska-i-minskoy-oblasti

https://belta.by/culture/view/fotofakt-mezhdunarodnyj-festival-purimshpil-proshel-v-vitebske-۳۴۲۱۳۶-۲۰۱۹

https://www.belta.by/culture/view/kulturnye-kontakty-igrajut-osobuju-rol-v

otnoshenijah-belarusi-i-izrailja-skvortsov-۳۴۲۸۶۹-۲۰۱۹